5 kroków do lepszego zrozumienia badań naukowych
Fizjoterapeuci tak samo jak inne zawody medyczne mają obowiązek ciągłego dokształcania się w swojej dziedzinie. Można to robić na różne sposoby wliczając w to: studia podyplomowe, kursy, warsztaty, udział w konferencjach czy czytanie badań naukowych.
Ilekroć wejdziemy na PubMed czy inną bazę danych i wpiszemy interesującą Nas frazę, wyskoczy nam tysiące rekordów. Nie zawsze potrafimy się odnaleźć w takim gąszczu informacji. Dlatego też warto zadać sobie kilka pytań:
- Jakich artykułów szukać?
- Skąd mam wiedzieć które z nich są dobre jakościowo, a które nie?
- Czy badania naukowe przedstawiają jedynie prawdę?
Postaram się wyjaśnić to w pięciu punktach poniżej.
1. Odpowiednia baza danych
Pierwsze co musimy zrobić to wybrać odpowiednią dla Nas bazę danych. Są one podstawowym źródłem pozyskiwania informacji na temat najnowszych publikacji medycznych.
Do wyboru mamy kilka, a nawet kilkanaście baz danych. Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie są godne uwagi. Najlepszym wyborem będzie PubMed oraz PEDro (Physiotherapy Evidence Database). Te dwie bazy są oczywiście darmowe. PubMed jest największą medyczną bazą danych na świecie (liczba artykułów w tym serwisie sięga 30 mln). Drugą bazą danych jak wspomniałem wcześniej jest PEDro. Baza ta w przeciwieństwie do PubMed jest stricte ukierunkowana na fizjoterapię. Jest ona intuicyjna i prosta w obsłudze.
Zgodzicie się chyba, że nikt z Nas nie lubi tracić czasu?
Patrząc na wynik wyszukiwania dla hasła „osteoporosis” [1 of 86240] łatwo jest się zniechęcić. Wskazówką może być zastosowanie „wyszukiwania zaawansowanego”, ogranicza ono wyświetlane wyniki do minimum. Dzięki temu z pośród tysiąca artykułów wyszukacie 5-10, które faktycznie Was interesują. Dla przykładu baza PEDro oferuje kilka pól szczegółowych takich jak: zastosowana terapia, problem i jego umiejscowienie czy subdyscyplina.
2. Typy badań naukowych
Nie bez powodu na powyższej grafice podkreślone są metaanalizy oraz badania randomizowane.
- Metaanalizy – to inaczej ilościowe syntezy wyników badań zawartych w przeglądzie systematycznym ( mamy również opisowe przeglądy systematyczne bez analizy badań pierwotnych).
- Randomizowane badania kontrolne (RCT – Randomized Control Trials) – są to badania w których poprzez losowy przydział badanych, zniwelowany jest wpływ niekontrolowanych zmiennych na wyniki.
Pierwsze miejsce wieńczą metaanalizy, które łączą ze sobą kilka bądź kilkadziesiąt randomizowanych badań. To dzięki temu zajmują one czołowe miejsca w hierarchii wiarygodności danych. Połączenie takich badań rozszerza wnioski, z pojedynczych badań na większą populację. Opracowywane są zgodnie z rygorystycznymi standardami metodologicznymi za pomocą których, minimalizują ryzyko zaistnienia stronniczości i błędów systematycznych. Takie podejście ułatwia podejmowanie trafnych decyzji. Niekiedy brakuje metaanaliz w szukanych przez Nas zagadnieniach, ponieważ liczba randomizowanych badań jest zbyt mała do przeprowadzenia analizy.
Następne w kolejce są randomizowane badania. Tutaj ryzyko stronniczości i błędów systematycznych jest większe. Tak na dobrą sprawę, dużo randomizowanych prób jest de facto pseudolosowych. Należy zadać tutaj pytanie czym jest przydział losowy. Procedury takie jak rzut kością lub monetą możemy uznać za losowe. Do tej grupy zaliczymy również użycie tabeli z losowymi numerami bądź losowa sekwencja wygenerowana przez komputer. Do grupy pseudo-losowych, które maja za zadanie sugerować czytelnikowi losowy przydział należą metody takie jak: przydzielanie według daty urodzenia pacjenta, dnia tygodnia lub miesiąca w roku czy numeru dokumentacji medycznej pacjenta. Zdarza się również, że losowej alokacji badacze dokonują za pomocą chęci do badania – (np. osoby zainteresowane badaniem – grupa eksperymentalna, niezainteresowane – grupa kontrolna) lub miejscem zamieszkania (np. pacjenci mieszkający w pobliżu szpitala – grupa eksperymentalna, Ci mający problemy z dojazdem – kontrolna) etc.
W miarę możliwości, wyszukujmy metaanalizy, w przypadku braku takowych sięgajmy po badania randomizowane. W badaniach z losowym przydziałem zwracajmy uwagę na rodzaj randomizacji.
3. Wygoda pełnych wersji artykułów
70% fizjoterapeutów zwabiona chwytliwym tytułem badania przegląda jedynie streszczenia, a niejednokrotnie czyta jedynie WNIOSKI. [da Silva 2015]. Prawdopodobnie dzieje się tak z uwagi na fakt, iż duża część artykułów jest po prostu płatna. Jest to wygodna opcja dająca możliwość w krótkim okresie czasu przyswoić dużą ilość wiedzy. Minusem takiego rozwiązania jest zbyt duże zaufanie do autora danego artykułu.
Dostęp do szczegółowych danych, pełnych wyników oraz adnotacji do innych podobnych badań to tylko, niektóre korzyści wynikające z pełnej wersji artykułu. Czytając całość lepiej zrozumiemy istotę problemu, jesteśmy w stanie dokonać analizy oraz sprawdzić czy przedstawione informacje w wynikach zgadzają się ze słowami zawartymi we WNIOSKACH.
4. Metodologia badań naukowych
Ponad 50% fizjoterapeutów nie jest w stanie krytycznie ocenić artykułu. (da Silva 2015). Jest to naprawdę ważna kwestia dotycząca jakości i wewnętrznej poprawności artykułu. Dzięki niej jesteśmy wstanie uniknąć nieprawdziwie przedstawionych wyników (umyślnie bądź nie), stronniczości czy błędów. Do takiej oceny możemy użyć np. skali PEDro.
Na co zwrócić uwagę podczas oceny artykułu? Przede wszystkim na kompletność i logiczność informacji. Dla przykładu:
Autor X badał wpływ ćwiczeń na cykloergometrze u osób starszych. Po 10 tygodniach stwierdził, że ćwiczenia pozytywnie wpływają na szybkość skracania się mięśni. Jako miarę wyniku przyjął ilość obrotów / minutę (RPM – revolutions per minute)
Już po tak krótkim przykładzie możemy sobie zadać pytanie. Czy miarą szybkości skracania się mięśni można przyjąć RPM na cykloergometrze?
Jak wspomniałem w pierwszym punkcie, jeśli nie czujemy się mocni w krytycznej analizie artykułu polecam skorzystanie z gotowej oceny na PEDro. Minusem tego rozwiązania jest to, że nie wszystkie z szukanych artykułów tam znajdziemy. Niektóre artykuły nie spełniają kryteriów włączenia do oceny. Kryterium wykluczenia jest np. interwencja prezentowana w artykule, która nie może być „podciągnięta” pod fizjoterapie). Dlatego też jeżeli mamy szeroki wachlarz zainteresowań warto nauczyć się takiej oceny.
5. Narzędzia pomocnicze
Samo wyszukiwanie i analizowanie artykułów, może być czasochłonne. Dlatego też dobrym sposobem na przyśpieszenie i ułatwienie sobie pracy jest korzystanie z dostępnych dla Nas narzędzi. Do badań naukowych możemy wykorzystać następujące narzędzia:
- skala PEDro (11-punktowa skala oceniająca poszczególne aspekty metodologii prowadzonego badania)
- kalkulator PEDro (sprawdzimy m.in. przedziały ufności)
- przeglądarka PDFsearchengine.net (wyszukiwarka pełnych PDFów jeśli znajdują się w „obiegu”)
- opcja Ctrl+F (cmd+f), czyli „szukaj” – przyśpiesza pracę z PDFami
Podsumowanie
Sugerowany poradnik jest jedynie propozycją poruszania się w świecie badań naukowych. Moim zdaniem wybór baz danych, obeznanie się z metodologią oraz umiejętność analizy czytanego tekstu jest niezbędna do prawidłowego interpretowania wyszukanych badań. Dodatkowo, przed przystąpieniem do pełnej analizy tekstu, należy odpowiedzieć sobie na kilka kluczowych pytań :
1. Czy wybrane badanie faktycznie mnie interesuje?
2. Czy projekt badawczy jest w stanie odpowiedzieć na pytania badawcze?
3. Czy sekcje metody oraz wyniki są dla mnie jasne?
4. Czy dany artykuł znajduje się w bazie PEDro?
Źródła:
- da Silva TM, Costa Lda C, Garcia AN, Costa LO „What do physical therapists think about evidence-based practice? A systematic review” Manual Therapy (2015)
- Nascimento DP, Gonzalez GZ, Araujo AC, Moseley AM, Maher CG, Costa LOP „Eight Out of Every Ten Abstracts of Low Back Pain Systematic Reviews Presented Spin and Inconsistencies With the Full Text: An Analysis of 66 Systematic Reviews.” J Orthop Sports Phys Ther (2019)
- Opracowanie własne / wiedza z kursów i warsztatów
Kamil
świetny artykuł, czekam na kontynuację.
Polecisz jakąś literaturę w tym temacie wyszukiwania , analizowania itd badań?